Το μεγαλύτερο εκκλησιαστικό όργανο της Ευρώπης

ΤΟ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΟ ΟΡΓΑΝΟ ΤΟΥ ΚΑΘΕΔΡΙΚΟΥ ΝΑΟΥ

ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΣΤΕΦΑΝΟΥ ΣΤΟ PASSAU

Ένα από τα μεγαλύτερα εκκλησιαστικά όργανα της υφηλίου φιλοξενείται αυτή τη στιγμή στον Καθεδρικό Ναό του Αγίου Στεφάνου στο Πασσάου της Γερμανίας. Ο Καθεδρικός Ναός του Αγίου Στεφάνου ξεκίνησε να χτίζεται το 1668 ενώ ολοκληρώθηκε μερικά χρόνια αργότερα το 1693, όταν μια πυρκαγιά κατέστρεψε τον προηγούμενο ναό που υπήρχε στην ίδια θέση από τον οποίο μόνο η ανατολική γοτθική πλευρά παραμένει. Στην ίδια θέση είχαν ξεκινήσει να χτίζονται διάφοροι ναοί από το 730. Ο παρών ναός είναι σε baroque στυλ και έχει μήκος περίπου 100 μέτρα. Στο ναό αυτό φιλοξενείται το μεγαλύτερο εκκλησιαστικό όργανο που υπάρχει εκτός της Αμερικής, ενώ θεωρείται ότι είναι το μεγαλύτερο όργανο που υπάρχει σε καθεδρικό ναό σε όλο τον κόσμο.

Το πρώτο μεγάλο όργανο τοποθετήθηκε εκεί από τον G.F Steinmeyer to 1928. O Steinmeyer είναι επίσης ο κατασκευαστής του εκκλησιαστικού οργάνου της Γερμανικής Εκκλησίας Αθηνών το 1933. Την περίοδο εκείνη το όργανο του Καθεδρικού Ναού του Πασσάου ήταν το μεγαλύτερο όργανο που βρισκόταν σε εκκλησία. Το 1978-1981 το όργανο ανακατασκευάστηκε από την εταιρεία Ludwig and Wolfgang Eisenbarth και πήρε τις διαστάσεις που έχει σήμερα. Η πρόσοψη του οργάνου έχει παραμείνει όπως την κατασκεύασε ο Joseph Matthias Götz (1733) αλλά προεκτάθηκε από το Hand Geiger το 1979 για να τοποθετηθούν τα 126 ρετζίστρο. Όλο το σύστημα αποτελείται από 233 ρετζίστρο και 17774 αυλούς και 4 συστοιχίες κρουστών Carillon. Το όργανο έχει δυνατότητα μηχανικής και ηλεκτρικής μετάδοσης. Στην πραγματικότητα πρόκειται για ένα σύστημα από 5 διαφορετικά όργανα που βρίσκονται τοποθετημένα μέσα στο ναό και που μπορούν να παιχθούν ταυτόχρονα από μία μεγάλη κονσόλα, ωστόσο κάποια από αυτά έχουν και τη δική τους κονσόλα.

Το κυρίως όργανο αποτελείται από 126 ρετζίστρο. Μπορεί να παιχτεί από την κύρια κονσόλα με ηλεκτρική μετάδοση πλήκτρων και ρετζίστρο. Το τμήμα αυτό επίσης διαθέτει μια ιδιαίτερη κονσόλα με 4 πληκτρολόγια από το οποίο μπορούν να ελεγχθούν 77 από τα ρετζίστρο του τμήματος αυτού με μηχανική μετάδοση.

Στο πίσω μέρος του ναού στην αριστερή πλευρά του δυτικού εξώστη, υπάρχει το όργανο του «Αποστόλου» με 25 ρετζίστρο που κατανέμονται σε 2 πληκτρολόγια και ποδόπληκτρα, με μία κονσόλα με μηχανική μετάδοση. Ο ήχος που παράγει το όργανο αυτό είναι κατάλληλος για ερμηνεία κυρίως Ιταλικής μουσικής. Υπάρχει επίσης και ένα ιδιαίτερο σύστημα τροφοδοσίας με αέρα για το τμήμα αυτό.

Στη δεξιά πλευρά του ιδίου εξώστη, υπάρχει το όργανο του «Ευαγγελίου» με 22 ρετζίστρο για τα μανουάλ και 3 για το πεντάλ. Το όργανο αυτό ελέγχεται από την βασική κονσόλα. Ο ήχος του οργάνου αυτού είναι κατάλληλος για ερμηνεία Γαλλικής μουσικής και προσεγγίζει τον ήχο που παράγει ένα γαλλικό κλαβιέ Bombarde με ρετζίστρο Cornet. Τα δύο αυτά όργανα είναι τοποθετημένα μέσα σε ξύλινα περιβλήματα του 1715 του Hartmann.

Το όργανο Χορωδίας αποτελείται από 38 ρετζίστρο με 3 μανουάλ και ένα πεντάλ και συνδέεται με μηχανική μετάδοση με τη δική του κονσόλα και βρίσκεται στο αριστερό μέρος του Θυσιαστηρίου. Συνδέεται επίσης και με την κεντρική κονσόλα. Το ξύλινό του περίβλημα κατασκευάστηκε από τον Christhard Mahrenholz το 1928

Επάνω από τον κεντρικό Θόλο του Ναού, υπάρχει το τμήμα Αντηχήσεως με 15 ρετζίστρο για τα μανουάλ και 4 για το πεντάλ. Ο ήχος διαφεύγει από μια οπή στο θόλο, η οποία ονομάζεται «Άνοιγμα του Αγίου Πνεύματος». Το όργανο αυτό μπορεί να ελέγχεται από το 3^ο πληκτρολόγιο του Οργάνου Χορωδίας ή από τη βασική κονσόλα με ηλεκτρική μετάδοση

Η βασική κονσόλα βρίσκεται στο δυτικό εξώστη και μπορεί να ελέγχει όλα τα τμήματα του οργάνου με ηλεκτρική μετάδοση. Τα ρετζίστρο ελέγχονται από ένα ηλεκτρονικό σύστημα με ικανότητα αποθήκευσης πάνω από 4000 θέσεις. .Τα καλώδια που συνδέουν την κονσόλα αυτή με τα διάφορα τμήματα προσεγγίζουν το μήκος 120 χιλιομέτρων.

Μπορείτε να δείτε φωτογραφίες και ακουστικά δείγματα του οργάνου αυτού στις εξής ιστοσελίδες:

http://www.eberhard-geier.de/padomorgel-en.htm

http://infopuq.uquebec.ca/~uss1010/orgues/allemagne/passau1.html

Οι δυνατότητες του Ήχου

Μέσα στην καθημερινότητα της ζωής μας, θεωρούμε πολλά πράγματα ως δεδομένα. Χωρίς αυτά όμως η ζωή είναι πιο στεγνή και ελλιπής. Ένα από αυτά τα δεδομένα είναι και ο Ήχος. Οι διάφοροι ήχοι που ακούμε εμπλουτίζουν τη ζωή μας με διάφορα στοιχεία αλλά κυρίως της προσφέρουν μια ομορφιά και μια ποικιλία. Έχετε ποτέ δοκιμάσει να δείτε μια ταινία τρόμου χωρίς ήχο; Θα καταλάβετε τότε ότι τα συναισθήματά σας είναι τελείως διαφορετικά. Ο ήχος επιδρά έντονα στο συναισθηματικό κόσμο του ανθρώπου και του δημιουργεί μεγάλες διακυμάνσεις. Καμία άλλη τέχνη δε μπορεί να επιδράσει τόσο έντονα στο συναισθηματικό κόσμο του ανθρώπου αλλά και στον ψυχισμό του όσο η Μουσική που είναι η τέχνη των Ήχων. Υπάρχουν ακόμη και περιπτώσεις βασανιστηρίων που με διαφόρους ήχους προκαλούνται στον άνθρωπο πολύ δυσάρεστες καταστάσεις που επιδρούν άμεσα στον ψυχικό του κόσμο. Το φάσμα των ήχων που μπορεί να συλλάβει ένα ανθρώπινο αυτί είναι πολύ μεγάλο. Η μέτρηση των ήχων γίνεται με τα περίφημα Hertz που είναι οι παλμοί που παράγει η ηχητική πηγή ανά δευτερόλεπτο. Επομένως όταν λέμε ότι αυτός ο ήχος είναι 100 Hz σημαίνει ότι η ηχητική πηγή πάλλεται 100 φορές το δευτερόλεπτο και δημιουργεί τον ήχο. Μια απλή μύγα που πετάει γύρω μας και μας δημιουργεί ενόχληση πάλλει τα φτερά της περίπου 440 φορές ανά δευτερόλεπτο και δημιουργεί τη νότα λα που είναι μια νότα στη μέση ακριβώς του πληκτρολογίου του πιάνου.
Ένα υγιέστατο ανθρώπινο αυτί μπορεί να συλλάβει ήχους από 16 Hz έως και 20.000 Hz. Οι ήχοι κάτω από τα 16 ονομάζονται υπόηχοι, ενώ οι ήχοι πάνω από τα 20.000 ονομάζονται υπέρηχοι. Σημειωτέον δε ότι όσο πλησιάζουμε προς τους υπερήχους δημιουργούνται ενοχλήσεις στο αυτί λόγω των πολλών παλμικών κινήσεων της ηχητικής πηγής. Αντίθετα όσο κατεβαίνουμε προς τους υπόηχους δε δημιουργούνται ενοχλήσεις αλλά υπάρχει το συναίσθημα της δόνησης του ανθρωπίνου σώματος αναλόγως με τον όγκο της ηχητικής πηγής.
Ένα άλλο μεγάλο κεφάλαιο των ήχων είναι και η Αρμονική Στήλη. Η Αρμονική Στήλη είναι ένα πολύ παράξενο φαινόμενο στο χώρο των ήχων. Ο κάθε ήχος που ακούμε κρύβει πάρα πολλούς άλλους ήχους από πίσω του οι οποίοι όμως δεν είναι ακουστοί από το ανθρώπινο αυτί αλλά με ειδικούς παλμογράφους κατάφεραν να γίνουν αντιληπτοί. Το γεγονός ότι δεν τους ακούει το ανθρώπινο αυτί δε σημαίνει όμως ότι δεν γίνονται αντιληπτοί από τον ανθρώπινο εγκέφαλο και ειδικά από το ανθρώπινο σώμα. Όσο πιο μπάσος είναι ένας ήχος κρύβει τεράστια ποσότητα Αρμονικών, ενώ οι υψηλότεροι ήχοι στερούνται αρμονικών.Το εκκλησιαστικό όργανο είναι το μοναδικό μουσικό όργανο που μπορεί να αναπαράγει όλο το φάσμα των ήχων που μπορεί να ακούσει ένα ανθρώπινο αυτί. Έχουν κατασκευαστεί εκκλησιαστικά όργανα που παράγουν υπόηχους οι οποίοι απλά ενισχύουν τους ανώτερους ήχους με τον όγκο τους. Επίσης με ένα πολύ ξεχωριστό τρόπο υπάρχει η δυνατότητα να έρθει στην ηχητική επιφάνεια (με ένα φαινόμενο ακουστικής απάτης) και ένα μεγάλο ποσοστό της Αρμονικής Στήλης.
Αν τύχει ποτέ και βρεθείτε μπροστά σε ένα εκκλησιαστικό όργανο την ώρα που παίζει και έχει ένταση θα αντιληφθείτε επαρκώς ότι τα ηχητικά του κύματα δονούν και το ίδιο το σώμα σας. Η αρχή λειτουργίας του εκκλησιαστικού οργάνου είναι οι ηχητικοί σωλήνες. Ηχητικοί σωλήνες υπάρχουν τριών ειδών. Οι σωλήνες με χείλος, στον οποίο δονείται η αέρια στήλη και παράγει τον ήχο, οι σωλήνες με γλωττίδα, όπου ένα μεταλλικό έλασμα πάλλεται από τον συμπιεσμένο αέρα και παράγει τον ήχο και τα διαφωνήματα όπου μια βαλβίδα πάλλεται κατά διαστήματα πάνω σε μια οπή και παράγει επίσης ήχο. Με όποια, όμως, μορφή και να είναι αυτοί οι σωλήνες αναγκάζουν τον αέρα που βρίσκεται μέσα σε αυτούς να μεταφέρει ηχητικά κύματα στην ατμόσφαιρα και η ατμόσφαιρα στο αυτί μας. Όσο μεγαλύτερος είναι ένας τέτοιος αυλός, τόσο περισσότερο όγκο ατμοσφαιρικού αέρα δονεί, συνεπώς τα ηχητικά κύματα μεταφέρουν και στο σώμα μας αντίστοιχες δονήσεις. Σε ένα εκκλησιαστικό όργανο οι μεγαλύτεροι αυλοί ξεκινούν από τα 10 μέτρα ύψος με ανάλογη διάμετρο και βάρος, ενώ σε κάποιες περιπτώσεις οργάνων μαμούθ μπορεί κανείς να δει και αυλούς μέχρι και 20 μέτρα ύψος!!! Οι πιο μικροί αυλοί μπορεί να προσεγγίσουν και τα 8 χιλιοστά με ανάλογο συρικτό ήχο.
Έχω ηχογραφήσει μερικά τέτοια δείγματα τα οποία παραθέτω. Το όργανο που χρησιμοποιήθηκε είναι ψηφιακό το οποίο σημαίνει ότι έχουν ηχογραφηθεί δείγματα αυθεντικών αυλών από διάσημα Ολλανδικά (εκεί κατασκευάστηκε το όργανο αυτό) εκκλησιαστικά όργανα.

PEDAL

1) Η συστοιχία Contra Bombarde 32', που αποτελείται από αυλούς με γλωττίδες τεραστίων διαστάσεων. Οι πιο χαμηλοί αυλοί που ακούγονται στο δείγμα είναι μεγέθους περίπου 10 μέτρων.

2) Η συστοιχία Contra Violone 32', που αποτελείται από αυλούς με χείλη, δηλαδή τις οπές που βρίσκονται στο κάτω μέρος του σώματος του αυλού. Στις οπές αυτές γίνεται η περιδίνηση του αέρα με ένα πολύ ενδιαφέροντα τρόπο. Ο αέρας σχίζεται στα δύο και η ποσότητα που παραμένει μέσα στον αυλό δονεί την αέρια στήλη και παράγει ήχο συν την περιδίνηση που πραγματοποιείται στο χείλος.

Στις παραπάνω συστοιχίες αυλών που ενεργοποιούνται από το ποδοκίνητο πληκτρολόγιο του οργάνου, οι ήχοι που ακούγονται τελευταίοι ηχούν στα 16 Hz. Αν έχετε συνδέσει τον υπολογιστή σας με ένα καλό ηχοσύστημα και εφόσον έχετε υγιέστατη ακοή, θα μπορέσετε να ακούσετε σωστά τη νότα που παράγεται και όχι τις ταλαντώσεις της γλωττίδας ή τον ήχο της περιδίνισης.

3) Η συστοιχία Bombarde 16', με αντίστοιχους αυλούς της Contra Bombarde, αλλά κατά μία οκτάβα υψηλότερους από την Contra Bombarde 32'.

4) Η συστοιχία Principal 16', με χειλεόφωνους αυλούς, υψηλότερη κατά μία οκτάβα επίσης από το Contra Violone 32'.
5) Η συστοιχία Subbass 16', που αποτελείται από ακροπωματισμένους αυλούς τύπου Φλάουτου. 
6) Η συστοιχία Octavebass 8', που είναι του τύπου Principal και ηχεί κατά μία οκτάβα οψηλότερα από το Principal 16'. 
7) Η συστοιχία Gedackt 8', με ακροπωματισμένους αυλούς τύπου Φλάουτου που είναι κατά μία οκτάβα υψηλότερη από το Subbass 16'. 
8) Η συστοιχία Hohlquinte 10 2/3', σε συνδυασμό με το Subbass 16', όπου παράγεται το ηχητικό εφφέ των 32', εν είδει Resultant Bass.

9) Το πλήρες ηχητικό αποτέλεσμα όλων των γλωττιδοφώνων αυλών των ποδοπλήκτρων.

10) Το πλήρες ηχητικό αποτέλεσμα TUTTI των ποδοπλήκτρων.

Όλοι οι παραπάνω ήχοι, που είναι ένα μέρος, ανήκουν στο τμήμα των ποδοπλήκτρων. Σε ένα εκκλησιαστικό όργανο η βασική ήχηση γίνεται από τα διάφορα πληκτρολόγια που παίζονται με τα χέρια. Σε ένα όργανο μεσαίας προς μεγάλης κατηγορίας υπάρχουν τουλάχιστον τρία πληκτρολόγια. Το Choir που είναι στην πιο χαμηλή θέση και χρησιμοποιείται για τη συνοδεία μιας μικρής χορωδίας ή για δευτερεύοντες σολιστικούς σκοπούς, το Great που είναι στη δεύτερη θέση και στο οποίο υπάρχουν τα βαρέα ηχοχρώματα αλλά και ηχοχρώματα πλήρους ηχήσεως και στο οποίο με ειδικούς διακόπτες συνδέονται και τα υπόλοιπα πληκτρολόγια και μπορούν να ενεργοποιούνται αυτόματα και το Swell που βρίσκεται στην τρίτη θέση και του οποίου οι αυλοί είναι κλειστοί σε ένα θάλαμο του οποίου η μια πλευρά έχει γρίλλιες που ανοιγοκλείνουν με τη βοήθεια ενός πεντάλ και αυξομειώνουν τον ήχο του τμήματος. Ας δούμε μερικές κατηγορίες αυλών των χειροκινήτων πληκτρολογίων.

CHOIR

1) Η συστοιχία Quintadena 16' με έντονο χαρακτηριστικό το ταυτόχρονο άκουσμα του δευτέρου αρμονικού της 12ης.
2) Η συστοιχία Sifflote 1', που παράγει τους ψηλότερους ήχους του οργάνου. Οι πιο ψηλοί αυλοί έχουν ύψος γύρω στα 8 χιλιοστά.
3) Οι συστοιχίες από τα Φλάουτα Bourdon 8' + Flute 4'.
4) Όλα τα Φλάουτα του Choir Bourdon 8' + Flute 4' + Flute 2' + Sifflet 1'.

5) Η γλωττιδόφωνη συστοιχία της Κρομόρνης Krummohrn 8'. Συνοδεύει το Rohrflöte 8' από το Swell.

6) Η γλωττιδόφωνη συστοιχία της σολιστικής Τρομπέτας Festival Trumpet 8'.Συνοδεύει το Principal 8' από το Swell.
7) Η διπλή συστοιχία της Sesquialtera II 2 2/3' + 1 3/5'. Συνοδεύει το
Rohrflöte 8' από το Swell.
8) Η συστοιχία του Nasard 2 2/3' στην κορυφή σε συνδυασμό με τα Bourdon 8' + Flute 4'. Συνοδεύει το Rohrflöte 8' από το Swell. 
9) Όλα τα Principal 8' + Octave 4' + Octave 2' + Sifflet 1'.
10) Οι συστοιχίες Bourdon 8' + Flute 4' + Flute 2'.  

11) Όλοι οι αυλοί του Choir.

GREAT

1) Ο Βασικός ήχος Principal 8', που είναι ο αμιγής πραγματικός ήχος του οργάνου.
2) Τα τρία βασικά ηχοχρώματα Principal 8' Diapason 8' Gamba 8'.
3) Το Φλάουτο του τμήματος Stopped Flute 8'.
4) Η πλήρης Χορωδία των Principals 8' + Octave 4' + Twelfth  2 2/3' + Octave 2' + Mixture IV.
5) Η γλωττιδόφωνη συστοιχία της Τρομπέτας Trumpet 8'. (Συνοδεύει το Bourdon 8' από το Choir).

6) H γλωττιδόφωνη συστοιχία της Ανθρώπινης Φωνής Vox Humana 8'. (Συνοδεύει το Bourdon 8' από το Choir).

7) Η Ουράνια συστοιχία Φλάουτου Flute Celeste 8'. Συμμετέχει η συστοιχία Stopped Flute 8', προκειμένου να επιτευχθεί το δαινόμενο του διακροτήματος.
8) Η συστοιχία της Σολιστικής Κορνέτας (τεσσάρων συστοιχιών) Cornet IV με προσθήκη του Stopped Flute 8' σα βάση. Συνοδεύει το Bourdon 8 από το Choir. 

9) Όλοι οι αυλοί του Great.

SWELL

1) Τα βασικά αμιγή ηχοχρώματα Principal 8' + Octave 4'.

2) Η σολιστική ομάδα συστοιχιών της Κορνέτας Cornet Decompose V. Αναλυτικά οι συστοιχίες είναι οι εξής: Rohrflöte 8', Open Flute 4', Flute Twelfth 2 2/3', Waldflute 2', Tierce 1 3/5'. Συνοδεύει το Principal 8' του Choir.
3) Η συστοιχία της Viola di Gamba 8'.
4) Η Ουράνια Φωνή Vox Celeste 8'.Συμμετέχει η συστοιχία της Viola di Gamba 8', προκειμένου να επιτευχθεί το φαινόμενο του διακροτήματος.
5) Η γλωττιδόφωνη συστοιχία Oboe 8'.Συνοδεύει η Gamba 8' από το Great.
6) Η γλωττιδόφωνη συστοιχία Fagotto 16'. Συνοδεύει η Gamba 8' από το Great.
7) Η βαθύφωνη συστοιχία του τμήματος Bourdon 16'.
8) Η γλωττιδόφωνη συστοιχία Dulcian 8'. Συνοδεύει το Stopped Flute του Great. 
9) Σολιστικό παίξιμο των συστοιχιών Rohrflöte 8' + Open Flute 4' + Waldflute 2' + Nasard 1 1/3'. Συνοδεύει το Bourdon 8' από το Choir.
10) Οι συστοιχίες Φλάουτων Rohrflöte 8' + Open Flute 4' + Flute Twelfth 2 2/3' + Waldflute 2' + Nasard 1 1/3'. 
11) Τα Φλάουτα Bourdon 16' + Rohrflöte 8 + Open Flute 4' + Waldflute 2'.  
12) Όλες οι συστοιχίες εγχόρδων: Viola di Gamba 8' + Vox Celeste 8' + Salicional 4'. 
13) Οι συστοιχίες εγχόρδων Viola di Gamba 8' + Salicional 4'.  
14) Η γλωττιδόφωνη συστοιχία Schalmei 4' με συνοδεία από το Open Flute 4' του Great. 

8) Όλοι οι αυλοί του Swell.

ΟΛΟΙ ΟΙ ΧΕΙΛEΟΦΩΝΟΙ ΑΥΛΟΙ ΤΟΥ ΟΡΓΑΝΟΥ

ΟΛΟΙ ΟΙ ΧΕΙΛΕΟΦΩΝΟΙ ΚΑΙ ΓΛΩΤΤΙΔΟΦΩΝΟΙ ΑΥΛΟΙ ΤΟΥ ΟΡΓΑΝΟΥ

Η ονοματολογία των αυλών του εκκλησιαστικού οργάνου είναι πολύ ενδιαφέρουσα. Μπορεί κάποιος να δεί πολύ παράξενα ονόματα που δε συνανιώνται σε κανένα άλλο μουσικό όργανο, όπως το Salicional, το Bourdon, το Quintadena, αλλά και ονόματα που υπάρχουν σε άλλα μουσικά όργανα όπως τα Flute, Trumpet, Cromorne, Viola di Gamba, Oboe. Επίσης πολύ χαρακτηριστικά είναι τα Ουράνια Ηχοχρώματα όπου δύο συστοιχίες συνεργάζονται με ένα πολύ πρωτότυπο τρόπο: η μία είναι ξεκούρδιστη σε σχέση με την άλλη και παράγεται αυτό το όμορφο κυματοειδές εφφέ. Η παραγωγή της Ανθρώπινης Φωνής επίσης γίνεται με μία συστοιχία περιορισμένου ύψους γλωττιδοφώνων αυλών που απομιμούνται το ηχόχρωμα της φωνής του ανθρώπου σε συνεργασία με το εφφέ Tremulant προκειμένου να υπάρχει το τρεμούλιασμα που κάνει η ανθρώπινη φωνή στις καταλήξεις.

Τα δείγματα που παρατίθενται είναι ελάχιστα σε σχέση με τον όγκο των συνδυασμών και δειγμάτων που έχει το εν λόγω όργανο.Οι συνδυασμοί μπορούν, δυνητικά, να είναι άπειροι, λόγω και του μεγάλου αριθμού των ηχοχρωμάτων.

Το Μεγάλο Εκκλησιαστικό Όργανο του Καθεδρικού Ναού του Αγίου Παύλου στο Λονδίνο

Το Μεγάλο εκκλησιαστικό όργανο
του Αγγλικανικού Καθεδρικού Ναού του Αγίου Παύλου
στο Λονδίνο

Τον Ιούλιο του 2005 έκανα ένα ταξίδι στο Λονδίνο, με σκοπό να συναντήσω τον περίφημο οργανίστα Nicolas Kynaston και να κάνω κάποια μαθήματα εκκλησιαστικού οργάνου μαζί του. Μέσα σε όλα, επισκέφθηκα και μεγάλους καθεδρικούς ναούς της πόλης, αλλά και μικρότερους ενοριακούς όπου θαύμασα τα εκκλησιαστικά τους όργανα και ταυτόχρονα ένοιωσα ότι εδώ στην Ελλάδα είμαστε όχι απλώς πίσω στον τομέα της μουσικής αυτού του είδους, αλλά δε θα καταφέρουμε ποτέ ούτε να προσεγγίσουμε αυτά που γίνονται εκεί.

Όταν ήρθε η ημέρα της Κυριακής, επισκέφθηκα τον Αγγλικανικό Καθεδρικό Ναό του Αγίου Παύλου. Δε νομίζω ότι υπάρχουν λόγια να περιγράψει κανείς ένα τέτοιο μνημείο. Είναι πραγματικά ένα τεράστιο οικοδόμημα. Οι διαστάσεις του δικαίως χαρακτηρίζουν το ναό αυτό ως καθεδρικό. Αλλά ο κυριότερος λόγος για τον οποίο επισκέφθηκα τον Καθεδρικό Ναό ήταν, φυσικά, το εκκλησιαστικό όργανο που φιλοξενείται εκεί. Ο ναός του Αγίου Παύλου είναι ιδανικός για τη φιλοξενία αυτού του τεραστίου οργάνου, το οποίο όταν ηχεί μέσα στο ναό είναι σα να ακούγεται ο ήχος του από τον ουρανό. Η ακουστική του ναού είναι φανταστική και χρειάζονται περίπου 12 δευτερόλεπτα για να χαθεί και το παραμικρό ίχνος του ήχου που αφήνει αυτό το όργανο μαμούθ.

Ας δούμε λίγα λόγια για το όργανο αυτό, αρχίζοντας πρώτα από ιστορικά στοιχεία και στη συνέχεια εξετάζοντας τη διάταξη των ηχοχρωμάτων του.

Στις 19 Δεκεμβρίου 1694 υπογράφθηκε ένα συμβόλαιο από τους υπεύθυνους του ναού και από το διαπρεπή κατασκευαστή εκκλησιαστικών οργάνων από τη Γερμανία Bernard Smith, προκειμένου να κατασκευασθεί ένα όργανο για το νέο καθεδρικό ναό, αφού ο προηγούμενος είχε παραδοθεί στις φλόγες της πυρκαγιάς που κυριολεκτικά κατέστρεψε το Λονδίνο το 1666. Η τιμή του νέου οργάνου ήταν 2000 λίρες (με σημερινά δεδομένα παραπάνω από 2.000.000 λίρες δηλ. 3.000.000 ευρώ). Το όργανο είχε 27 ρετζίστρο και τοποθετήθηκε στο δώμα του Quire, δηλαδή του χώρου στο μπροστινό μέρος του ναού που κάθεται η χορωδία και οι κληρικοί, όπως συνηθιζόταν εκείνη την περίοδο. Είχε τρία πληκτρολόγια για τα χέρια, αλλά κανένα ποδοπληκτρολόγιο. Τα ποδόπληκτρα προστέθηκαν στο όργανο γύρω στο 1721, αν και αυτά δεν ήταν ακριβώς ποδόπληκτρα αλλά “Pull Downs”, δηλαδή ποδομοχλοί συνδεδεμένοι με τις βαθύφωνες νότες των πληκτρολογίων. Γενικά το όργανο παρέμεινε αμετάβλητο μέχρι τα μέσα του 19^ου αιώνα.

Το 1872, ο Henry Willis, ολοκλήρωσε ένα ουσιαστικά νέο όργανο για τον Καθεδρικό Ναό. Από το παλιό όργανο παρέμειναν περίπου 200 αυλοί από τους οποίους μερικοί διασώζονται ως τις ημέρες μας. Η αρχική θήκη του οργάνου που είχε σχεδιαστεί από τον αρχιτέκτονα του ναού Christopher Wren, διαιρέθηκε στα δύο και το όργανο μοιράστηκε στους μεγάλους πυλώνες που στηρίζουν το θόλο του ναού δεξιά και αριστερά. Το νέο αυτό όργανο είχε τέσσερα πληκτρολόγια. Αργότερα όμως ο Father Willis έκανε κι άλλες τροποποιήσεις, περίπου στο 1897 και 1900. Το 1930 ο εγγονός του Henry Willis ο 3^ος, κατέστη υπεύθυνος για επιπλέον μετατροπές, συμπεριλαμβανομένων του εξηλεκτρισμού του οργάνου, μιας νέας κονσόλας και της τοποθέτησης του θεαματικού ρετζίστρο Trompette Militaire που συναντά κάποιος όταν εισέρχεται στο ναό πάνω στο θόλο και στο κεντρικό κλίτος.

Το 1972-1977 ο κατασκευαστής εκκλησιαστικών οργάνων N.P. Mander Ltd, ανακατασκεύασε τη μετάδοση κίνησης της κονσόλας, των αεροθηκών και της κονσόλας εν γένει, συντήρησε τους παλιούς αυλούς του οργάνου του Willis και επίσης τοποθέτησε αρκετό νέο υλικό στο όργανο. Η εργασία ανακατασκευής ολοκληρώθηκε το 1977 εγκαίρως για τον εορτασμό του Αργυρού Ιωβηλαίου της βασίλισσας Ελισσάβετ. Κατά τη διάρκεια της ανακατασκευής του οργάνου, η πλειοψηφία των μερών του ήταν σε λειτουργία, έτσι ώστε το όργανο να παρέχει μουσική στις λειτουργίες. Ακόμη και η τοποθέτηση της νέας κονσόλας έγινε μεταξύ των Εσπερινών μιας ημέρας και της επόμενης.

Το όργανο συνεχίζει να επιτηρείται από τον οίκο Mander Organs Ltd. Το 1992 το σύστημα των εμβόλων μνημών του οργάνου αναβαθμίστηκε με σύστημα Solid State, έτσι ώστε να μπορεί να έχει τη δυνατότητα να εξυπηρετεί με πολλές μνήμες για αποθήκευση συνδυασμών ρετζίστρο, τον κάθε οργανίστα που ερμηνεύει έργα σε αυτό. Από το χειμώνα του 2006 το όργανο βρίσκεται σε ένα πρόγραμμα 18μηνης συντήρησης από τον οίκο Mander Organs Ltd έτσι ώστε να μπορεί να εξυπηρετεί τις ανάγκες των λειτουργιών του ναού. Δεδομένου ότι είναι παγκοσμίως ένα από τα πιο πολυχρησιμοποιημένα μεγάλα εκκλησιαστικά όργανα, χρειαζόταν μια συντήρηση τέτοιου μεγέθους. Επίσης θα τοποθετηθεί μια δεύτερη κινούμενη κονσόλα στο κυρίως μέρος του ναού έτσι ώστε ο οργανίστας να μπορεί να ακούει το όργανο όπως το ακούν οι ακροατές του. Υπολογίζεται ότι το όργανο θα παραδοθεί σε χρήση το καλοκαίρι του 2008.

Λέγεται ότι όταν ο Smith συνεργαζόταν με το Wren για την κατασκευή του οργάνου, υπήρξαν σοβαρές διαφωνίες για τον εξωτερικό σχεδιασμό του και μάλιστα ο Wren, λόγω του ότι ήταν και ο αρχιτέκτονας του ναού, εξέφρασε τη δυσαρέσκειά του στον Smith λέγοντας του ότι, «δεν θα αλλάξει τα σχέδια του ναού του, για ένα κουτί με σφυρίχτρες!!!!». Ακόμη λέγεται πως μία φορά έπαιξε ο Μέντελσον στο όργανο αυτό σε έναν Εσπερινό, αλλά ξεχάστηκε και συνέχισε το παίξιμο για αρκετή ώρα μετά το τέλος του Εσπερινού και ο κόσμος ήθελε να φύγει. Τότε οι υπεύθυνοι του ναού προκειμένου να σταματήσει ο μουσικός να παίζει, έδωσαν εντολή στους χειριστές των φυσερών του οργάνου, να σταματήσουν να παρέχουν αέρα στο όργανο, με αποτέλεσμα να δοθεί ένα άδοξο τέλος στην ερμηνεία του μεγάλου μουσικού.

Η διάταξη των ηχοχρωμάτων του οργάνου είναι η εξής:

CHANCEL SECTION:

GREAT ORGAN Double Open Diapason 16 Open Diapason I 8 Open Diapason II 8 Stopt Diapason 8 Claribel Flute 8 Quint 5 1/3 Principal 4 Flute 4 Twelfth 2 2/3 Fifteenth 2 Mixture 17 19 22 III Mixture 24 26 29 III Fourniture 19 22 26 29 IV Trombone 16 Trumpet 8 Clarion 4 Swell to Great Choir to Great Solo to Great Vth to Great Great Reeds to Solo Great Reeds to Pedal

SWELL ORGAN Contra Gamba 16 Open Diapason 8 Lieblich Gedacht 8 Salicional 8 Vox Angelica 8 Principal 4 Fifteenth 2 Cornet 17 19 11 III Contra Possaune 16 Cornopean 8 Hautboy 8 Vox Humana 8 Clarion 4 Tremulant Octave Sub Octave Solo to Swell

SOLO ORGAN Enclosed Open Diapason 8 Viola 8 Viola Cιleste 8 Flϋte Harmonique 8 Concert Flute 4 Piccolo 2 Corno de Bassetto 8 Cor Anglais 8 French Horn 8 Tremulant Octave Sub Octave Unenclosed Tuba 8 Tuba Clarion 4 Vth to Solo North Choir on Solo

CHANCEL PEDAL ORGAN Open Metal 16 Open Diapason (Great) 16 Viola (Choir) 16 Bourdon 16 Principal 8 Flute 8 Fifteenth 4 Flute 4 Mixture 19 22 26 29 IV Contra Posaune 32 Ophicleide 16 Posaune 8 Clarion 4 Great to Pedal Swell to Pedal Choir to Pedal Solo to Pedal Solo Octave to Pedal Vth to Pedal CHANCEL TO PEDAL OFF

DOME SECTION:

VTH MANUAL Dome Chorus Double Open Diapason 16 Open Diapason I 8 Open Diapason II 8 Octave 4 Super Octave 2 Quartane 19 22 II Mixture 22 26 29 III Forniture 19 22 26 29 IV Contra Possaune 16 Trumpet 8 Dome Chorus on Choir Dome Reeds Double Tuba 16 Tuba 8 Clarion 4 Trompette Militaire 8

DOME PEDAL ORGAN Double Open Wood 32 Contra Violone 32 Open Wood (ext) 16 Open Diapason (Vth) 16 Contra Bass 16 Principal 8 Super Octave 4 Mixture 19 22 26 29 IV Contra Bombarde 32 Bombarde 16 Posaune (Vth) 16 Claron 8 Dome Pedal Off

SOUTH CHOIR ORGAN Contra Viola 16 Bourdon 16 Open Diapason 8 Violoncello 8 Dulciana 8 Claribel Flute 8 Lieblich Gedact 8 Flϋte Harmonique 4 Flageolet 2 Sesquialtera 12 17 II Corno de Bassetto 8 Tremulant Swell to Choir Solo to Choir Vth to Choir Great to Choir

NORTH CHOIR ORGAN Chimmney Flute 8 Principal 4 Nason Flute 4 Nazard 2 2/3 Fifteenth 2 Blockflute 2 Tierce 1 3/5 Larigot 1 1/3 Sharp Mixture 26 29 33 36 IV Trumpet 8 Tremulant

WEST SECTION: Open Diapason 8 Octave 4 Super Octave 2 Mixture 19 22 26 29 IV Royal Trumpet 16 Royal Trumpet 8 Royal Trumpet 4 West on Vth West on Choir

COUPLERS: Drawstops for : Great and Pedal combinations coupled (Operating on Chancel Pedal) Vth and Pedal combinations coupled (operating on Dome Pedal) Dome combinations on Choir pistons Full Chancel Organ Full Organ Full complement of thumb and toe pistons including 256 memories for the General pistons with forward and reverse sequencer and eight independent memories for the divisional pistons.