Το εκκλησιαστικό όργανο της Α' Ελληνικής Ευαγγελικής Εκκλησίας Αθηνών

Η Πρώτη Ελληνική Ευαγγελική Εκκλησία είναι μία από τις τρείς Ελληνικές Ευαγγελικές Εκκλησίες που διαθέτουν εκκλησιαστικό όργανο και μάλιστα το παλαιότερο από τις άλλες δύο. Το όργανο αυτό τοποθετήθηκε στην εκκλησία στις 1-10 Ιουλίου 1969 από τους Rexhausen και Förster, μηχανικούς εκκλησιαστικών οργάνων, της εταιρείας Detlef Kleuker που έδρευε στη Βεστφαλία. Όπως είναι ευνόητο η κατασκευή του οργάνου αυτού είχε ήδη ξεκινήσει αρκετούς μήνες νωρίτερα στο εργοστάστιο του Kleuker, όμως όλα τα υλικά (αυλοί, μηχανισμοί και ξύλινο περίβλημα) κατέφθασαν στην Ελλάδα μέσω πλοίου στις 1 Ιουνίου του 1969 μέσα σε πέντε ξύλινα κιβώτια αρκετά μεγάλων διαστάσεων. Το συνολικό βάρος των κιβωτίων ήταν 4 τόνοι, ενώ το καθαρό βάρος του οργάνου είναι 3.600 κιλά.

Η αρχική επαφή της Εκκλησίας, μέσω του τότε ποιμένα της Μιχαήλ Κυριακάκη, με την εταιρεία του Detlef Kleuker πραγματοποιήθηκε όμως μερικά χρόνια νωρίτερα, το 1964. Στις 10 Φεβρουαρίου 1964 είχε ήδη σταλεί το πρώτο σχέδιο του οργάνου όπου η πρόσοψή του ήταν τελείως διαφορετική από αυτή που έχει τώρα όπως και η θέση του στον εξώστη. Ένα μήνα αργότερα (19 Μαρτίου 1964) εστάλη ένα άλλο σχέδιο με επίσης διαφορετική πρόσοψη. Η οριστική και παρούσα πρόσοψή του καθώς και η θέση του στον εξώστη, εστάλη με δύο ακόμη σχέδια στις 6 Μαρτίου 1968 και στις9 Ιανουαρίου 1969.

Η διάταξη των ηχοχρωμάτων (ρετζίστρο) του οργάνου δόθηκε με επιστολή προς τον ποιμένα της Εκκλησίας στις 14 Απριλίου 1966 και η οποία παραμένει ίδια ως τις ημέρες μας με μια μόνο μικρή αλλαγή που έγινε σε πρόσφατη επισκευή.

Το όργανο αποτελείται από 2 χειροκίνητα πληκτρολόγια (Manual) και 1 ποδοκίνητο πληκτρολόγιο (Pedal). Η μουσική έκταση των χειροκίνητων πληκτρολογίων είναι 56 νότες από C (Ντο) – g’’’ (σολ΄΄΄) ενώ του ποδοκίνητου πληκτρολογίου είναι 30 νότες από C (Ντο) – f’ (φα’).

Στην κονσόλα του οργάνου, δηλαδή στο σημείο όπου παίζεται, υπάρχουν, εκτός από τα πληκτρολόγια, και οι συρόμενοι σωληνοειδείς διακόπτες με τους οποίους ο οργανίστας μπορεί να ενεργοποιήσει ή να απενεργοποιήσει τα διάφορα ηχοχρώματά του. Όταν ο διακόπτης είναι τραβηγμένος προς τα έξω, τότε η ομάδα αυλών που αντιπροσωπεύει είναι έτοιμη να ηχήσει με το πάτημα των πλήκτρων. Όταν ο διακόπτης τοποθετηθεί προς τα μέσα σταματά η ήχηση της ομάδας αυτής.

Η διάταξη των ηχοχρωμάτων του είναι η ακόλουθη:

Manual I – Hauptwerk

Rohrflöte 8’ 56 αυλοί (Ομάδα αυλών που παράγει ήχο φλάουτου σε τονικό ύψος ομοηχίας, δηλαδή το μεσαίο λα ηχεί στους 440 παλμούς ανά δευτερόλεπτο. Το συγκεκριμένο ρετζίστρο ανήκει στην κατηγορία των Ημιακροπωματισμένων, δεδομένου ότι οι αυλοί του έχουν ένα πώμα στην κορυφή τους με μια μικρή δίοδο διαφυγής του αέρα).

Principal 4’ 56 αυλοί (Ομάδα αυλών που παράγουν το βασικό ηχόχρωμα του εκκλησιαστικού οργάνου σε τονικό ύψος μιας οκτάβας ψηλότερο από το προηγούμενο ηχόχρωμα. Το ρετζίστρο αυτό ανήκει στην κατηγορία των Ανοικτών, δεδομένου ότι στην κορυφή τους υπάρχει άνοιγμα διαφυγής του αέρα)

Waldflöte 2’ 56 αυλοί (Ομάδα αυλών που παράγει ήχο φλάουτου σε τονικό ύψος κατά δύο οκτάβες ψηλότερο από το Rohrflöte 8’)

Mixture 5 Fach 280 αυλοί (5 ομάδες αυλών ενσωματωμένες σε ένα έμβολο το οποίο προσθέτει στο όργανο όλους τους υψηλούς ήχους και δίνει λαμπρότητα και ένταση στον ήχο. Το ρετζίστρο αυτό μετά από πρόσφατη επισκευή του οργάνου άλλαξε διαρρύθμιση και αφαιρέθηκε η υψηλότερη ομάδα του (56 αυλοί) έτσι ώστε να μπορεί ο ήχος να είναι λιγότερο οξύς και πιο αρμονικός με τα υπόλοιπα ηχοχρώματα, επομένως απο 280 αυλούς παρέμειναν πλέον οι 224).

Manual II – Nebenwerk

Gedackt 8’ 56 αυλοί (Ομάδα αυλών που παράγουν ήχο φλάουτου σε τονικό ύψος ομοηχίας. Το ρετζίστρο αυτό ανήκει στην κατηγορία των Ακροπωματισμένων, δεδομένου ότι οι αυλοί στην κορυφή τους είναι εντελώς κλειστοί, ενώ η μόνη έξοδος του αέρα είναι τα χείλη που βρίσκονται στο κάτω μέρος των αυλών).

Rohrflöte 4’ 56 αυλοί (Αντίστοιχο με το Rohrflöte 8΄ του πληκτρολογίου Hauptwerk με τη μόνη διαφορά ότι ο ήχος που παράγει αυτό το ρετζίστρο είναι κατά μία οκτάβα υψηλότερος)

Prinzipal 2’ 56 αυλοί (Αντίστοιχο με το Prinzipal 4’ του Hauptwerk με τη μόνη διαφορά ότι ο ήχος που παράγει αυτό το ρετζίστρο είναι κατά μία οκτάβα υψηλότερος)

Quint 1 1/3’ 56 αυλοί (Ομάδα αυλών που παράγει το βασικό ηχόχρωμα του εκκλησιαστικού οργάνου. Σε αυτήν την ομάδα υπάρχει μια βασική ιδιομορφία. Ο ήχος που παράγεται δεν αντιστοιχεί ούτε στην ομοηχία, ούτε στις διάφορες οκτάβες του. Πιέζοντας το πλήκτρο ντο ακούγεται η νότα σολ, κ.ο.κ. Αυτό το ρετζίστρο δίνει ένα χαρακτηριστικό χρώμα στον ήχο και χρησιμεύει κυρίως για σολιστικό παίξιμο σε συνδυασμό με κάποια πιο βαθύφωνα ρετζίστρο.)

Pedalwerk

Subbass 16’ 30 αυλοί (Ομάδα αυλών που παράγει τις πιο βαθιές νότες του οργάνου. Ανήκει στην κατηγορία των Ακροπωματισμένων. Είναι κατά μια οκτάβα χαμηλότερο από τε ρετζίστρο της τάξεως 8΄ βρίσκονται στα χειροκίνητα πληκτρολόγια).

Όπως συμπεραίνει κανείς και αθροίζοντας τον αριθμό των συστοιχιών των αυλών, το όργανο αποτελείται από 12 συστοιχίες κατανεμημένες σε 9 διακόπτες στην κονσόλα, ενώ ο αριθμός των αυλών είναι 646.

Στα αρχικά σχέδια είχε προβλεφθεί η κατασκευή του Subbass 16’ των ποδοπλήκτρων να γίνει από ξύλο μαόνι, αλλά στη συνέχεια άλλαξε με μεταγενέστερο σχέδιο και αποφασίστηκε να γίνει από χαλκό κατά ένα μέρος, όπως φαίνεται και στην πρόσοψη, ενώ οι πιο υψηλόηχοι είναι κατασκευασμένοι από κασσίτερο και βρίσκονται στο εσωτερικό του οργάνου. Οι αυλοί που είναι ακροπωματισμένοι έχουν περιεκτικότητα σε κασσίτερο κατά 20%, ενώ όλοι οι υπόλοιποι κατά 40% και 75%. Επίσης αποτελούνται από κράματα άλλων μετάλλων όπως είναι ο μόλυβδος και το αντιμόνιο.

Τα δύο χειροκίνητα πληκτρολόγια έχουν τη δυνατότητα να συμπλέκονται μεταξύ τους με ποδοκίνητο μοχλό που έχει την επιγραφή II/I, που σημαίνει ότι το πληκτρολόγια Nebewerk μπορεί να συμπλεχθεί με το πληκτρολόγιο Hauptwerk έτσι ώστε παίζοντας στο Hauptwerk να παίζει αυτόματα και το Nebenwerk. Παρόμοιες συμπλέξεις μπορούν να γίνουν και στο ποδοκίνητο πληκτρολόγιο όταν ο οργανίστας ενεργοποιήσει δύο άλλους ποδομοχλούς που επιγράφονται ως II/P και I/P, όπου με τον πρώτο το πληκτρολόγιο Nebenwerk παίζεται αυτόματα και από τα πόδια, ενώ με το δεύτερο το πληκτρολόγιο Hauptwerk παίζεται επίσης αυτόματα από τα πόδια. Όλες αυτές οι συμπλέξεις είναι αόρατες. Για να καταλάβουμε τι σημαίνει αόρατη σύμπλεξη θα εξηγήσουμε τον όρο της ορατής σύμπλεξης. Αν σε ένα πληκτρολόγιο έχει συνδεθεί ένα άλλο τότε τα πλήκτρου του πιέζονται αυτόματα όταν στο άλλο πληκτρολόγιο ο οργανίστας πατήσει κάποια άλλα. Στην αόρατη σύμπλεξη αυτό δεν εμφανίζεται.

Το συγκεκριμένο εκκλησιαστικό όργανο χαρακτηρίζεται ως «μηχανικό» όσον αφορά τη σύνδεση των πλήκτρων με τους αυλούς. Αυτό σημαίνει, όπως βλέπουμε και στις φωτογραφίες, ότι μεταξύ του κάθε πλήκτρου και των αυλών που αντιστοιχούν σε αυτό μεσολαβούν διάφορες ράβδοι, στρόφαλοι και σύρματα όπου μεταφέρουν την κίνηση. Το κάθε πλήκτρο φτάνει μέσω αυτών των συρμάτων κάτω από ένα μικρό θαλαμίσκο στον οποίο είναι τοποθετημένοι οι αντίστοιχοί του αυλοί. Στη βάση του θαλαμίσκου αυτού υπάρχει μια βαλβίδα με ελατήριο επαναφοράς. Κάτω από τη βαλβίδα αυτή υπάρχει άλλος ένας θαλαμίσκος γεμάτος με συμπιεσμένο αέρα που περιμένει να διοχετευθεί στους αυλούς, εφόσον ανοίξουν οι βαλβίδες. Οι θαλαμίσκοι αυτοί μαζί με τους αυλούς και τις βαλβίδες ονομάζονται «αεροδόχοι».

Εκτός από το σύστημα της μηχανικής μετάδοσης υπάρχουν και άλλα συστήματα με ηλεκτρισμό, αέρα ή και συνδυσμούς. Κανένα όμως δε θεωρείται τόσο αξιόπιστο όσο το μηχανικό σύστημα κι αυτό γιατί υπάρχει αμεσότητα μεταξύ του πλήκτρου και του αυλού, έτσι ώστε ο οργανίστας να μπορεί να ελέγχει απόλυτα τους αυλούς σα φυσική συνέχεια των δακτύλων του.

Το τελικό κόστος της κατασκευής του οργάνου ήταν στις 22 Ιουλίου 1969 49.299,34 μάρκα, δηλαδή 400.000 περίπου δραχμές και σε σημερινές τιμές 88.000 ευρώ περίπου (30.000.000 δραχμές).